Jak pomóc dziecku w rozwijaniu mowy?

Mowa to główny środek porozumiewania się między ludźmi, a prawidłowy jej rozwój stanowi podstawę kształtowania się osobowości dziecka. Jeśli więc proces rozwoju mowy przebiega prawidłowo, to dziecko prawidłowo formułuje swoje myśli, jego wymowa jest zrozumiała dla innych osób. W rozwoju mowy ogromną rolę spełnia środowisko w jakim się dziecko wychowuje i nabywa prawidłowe wzorce mowne. Rodzice dzieci w wieku przedszkolnym często zastanawiają się, czy ich dziecko mówi poprawnie, czy też rozwój mowy jest opóźniony lub zaburzony. Rozwój mowy biorąc pod uwagę pojawienie się głosek na poszczególnych etapach rozwoju dziecka powinien wyglądać następująco: 

Zaburzenia w rozwoju mowy mogą pociągnąć za sobą szereg trudności i niepowodzeń szkolnych. Zdarza się , że dziecko źle mówiące popełnia błędy w pisaniu, a gdy słabo czyta, może mieć trudności w rozumieniu tekstów lub przejawiać zahamowania w spontanicznym wypowiadaniu się. Warto więc od najmłodszych lat zapobiegać tym zaburzeniom i starać się tak kierować wychowaniem aby mowa dziecka rozwijała się poprawnie i we właściwym tempie. A zatem, należy:

• Wychowywać dziecko w tzw. „kąpieli słownej” czyli mówić do dziecka dużo, powoli i wyraźnie podczas zabaw, codziennych czynności i spacerów.
• Opóźniony rozwój sfery ruchowej spowalnia rozwój mowy. Jeśli dziecko zaczęło chodzić później niż rówieśnicy, może zacząć mówić później. Warto więc stymulować rozwój ruchowy np. przez rozwijanie sprawności manualnych,  kształtowanie poczucia rytmu, ale wszystkim takim zabawom powinna towarzyszyć mowa.
• Dobry słuch wpływa na rozwój mowy, należy więc zwracać uwagę czy dziecko odwraca głowę w kierunku źródła dźwięku, reaguje na odgłos dzwonka lub telefonu.
• Rozwojowi mowy sprzyja karmienie piersią, ponieważ ssanie dziecka to najlepsze w tym okresie ćwiczenie języka i warg. Podczas ssania niemowlę uaktywnia te narządy. Zaburzenia ssania, połykania i żucia zwykle poprzedzają zaburzenia mowy.
• Rodziców w okresie kształtowania się mowy dziecka powinni dostarczać prawidłowych wzorców wypowiedzi. Rodzice muszą mówić poprawnie, mówiąc do dziecka pieszczotliwie, używając licznych zdrobnień, dajemy złe wzorce mowne.
• Dzieci mają naturalną skłonność do mówienia, nie można jej tłumić swoim gadulstwem lub wyręczaniem dziecka w mówieniu.
• Jeżeli dziecko źle wymawia jakąś głoskę - nie każmy powtarzać wyrazów z tą głoską ponieważ to tylko utrwala złą wymowę. Dziecko nie przygotowane pod względem artykulacyjnym, niedostatecznie różnicujące słuchowo dźwięki mowy, a zmuszane do artykulacji zbyt trudnych dla niego głosek, często zaczyna je zniekształcać, wymawiając nieprawidłowo. Utrwalone złe nawyki mowne dziecka trudno jest później skorygować i wydłuża to czas terapii logopedycznej.
• Gdy dziecko pyta się jaka to litera, to zwróćmy szczególną uwagę na prawidłowe wybrzmiewanie głosek. Nie wymawiamy „ty” lecz krótko „t” (bo ty to są 2 głoski t - y). Jeśli dostarczamy dziecku złych wzorców, nie dziwmy się że wyraz tata przegłoskuje ono jako: TY-A-TY-A.
• Jeśli zauważymy u dziecka opóźniony rozwój mowy, warto wybrać się do logopedy.

Ćwiczenia usprawniające narządy mowy, a w szczególności język, wargi i podniebienie przygotowują do prawidłowego mówienia. Można je prowadzić w formie zabawy już z dwu- lub trzyletnim dzieckiem. Rola dorosłego polega na pokazaniu poprawnie wykonanego ćwiczenia i zachęcaniu dziecka do pracy przez chwalenie za podejmowany wysiłek, choćby efekty nie były od razu widoczne. Ćwiczenia logopedyczne zaczynamy od najprostszych, stopniowo zwiększając ich trudność. Na początku wykorzystajmy naturalne okazje, aby pogimnastykować aparat mowy, a w dalszym etapie warto aranżować zabawy. 

PRZYKŁADY ĆWICZEŃ WSPOMAGAJACYCH ROZWÓJ MOWY:

Ćwiczenia narządów mowy:

Naturalna gimnastyka narządów mownych dziecka:

• Gdy dziecko ziewa nie gań go, poproś, aby ziewnęło jeszcze raz, zasłaniając usta;
• Pozwólmy wylizać talerz językiem. To ćwiczenie, skutecznie gimnastykuje język;
• Zaproponuj aby lizaka, lizało unosząc czubek języka ku górze;
• Posmaruj dziecku wargi miodem, kremem czekoladowym i poproś, aby zlizało je dokładnie – np. powiedz, że to zabawa w misia Puchatka;
• Przy myciu zębów zaproponuj dziecku zliczanie zębów czubkiem języka lub witanie się z nimi w ten sposób, aby czubek języka dotknął każdego zęba osobno;
• Żucie pokarmów, dmuchanie na talerz z gorącą zupą lub dowolne lekkie przedmioty, chuchanie na zmarznięte dłonie, cmokanie, puszczanie baniek mydlanych a nawet popychanie językiem papierowych statków na wodzie to też ćwiczenia aparatu artykulacyjnego.

- Zabawy poprzez naśladowanieróżnorodnych odgłosów i czynności, to również skuteczne i atrakcyjne dla dzieci ćwiczenia aparatu mowy. Oto przykłady:

• Konik jedzie na przejażdżkę. Naśladuj konika stukając czubkiem języka o podniebienie, wydając przy tym charakterystyczny odgłos kląskania;
• Ćwiczenie odgłosów- demonstrowanie jak „mówi” krowa, kotek, rybka itp. Naśladujmy auto- „brum”, zabawkę nurkującą w wodzie „plum”.

- ćwiczenia warg:wymawianie na przemian „ a-o” przy maksymalnym oddaleniu od siebie wargi górnej i dolnej; zbliżanie do siebie kącików ust – wymawianie „ uuu”; naprzemienne wymawianie „ i – u”;  cmokanie; parskanie; masaż warg zębami; dmuchanie na płomień świecy, na watkę lub piłkę pingpongową;

- ćwiczenia języka:„ Głaskanie podniebienia” czubkiem języka; dotykanie językiem do nosa, do brody, w stronę ucha lewego i prawego; oblizywanie dolnej i górnej wargi przy ustach szeroko otwartych- krążenie językiem; 

- ćwiczenia usprawniające podniebienie miękkie: wywołanie ziewania przy nisko opuszczonej szczęce dolnej; płukanie gardła ciepłą wodą; głębokie oddychanie przez usta przy zatkanym nosie i odwrotnie.

- ćwiczenia policzków: nadymanie policzków – „ gruby miś”; wciąganie policzków – „ chudy zajączek; nabieranie powietrza w usta i zatrzymanie w jamie ustnej, krążenie tym powietrzem, powolne wypuszczanie powietrza; naprzemiennie „ gruby miś” – „ chudy zajączek”.

-ćwiczenia słuchowe: „ Co słyszę?”- rozpoznawanie odgłosów zwierząt, pojazdów, urządzeń domowych itp.

- ćwiczenia oddechowe: wdech nosem ( usta zamknięte) i wydech ustami; dmuchanie na piłeczkę pingpongową, wyścigi piłeczek; dmuchanie na piórko, aby nie spadło; nadmuchiwanie balonika itp.

Mowa jest sprawnością, którą należy rozwijać i doskonalić. Prawidłowe kierowanie

rozwojem mowy dziecka ma ogromne znaczenie dla językowego funkcjonowania dziecka,

którego poziom wyznacza możliwości edukacyjne, zawodowe i relacje z innymi ludźmi. Dlatego „terapia” powinna się zacząć jak najwcześniej od pierwszych miesięcy życia dziecka poprzez zabawę.

Rodzice pamiętajcie, że sami jesteście najlepszymi terapeutami swoich dzieci !!!

                                                                                                                     Opracowała:

Beata Fryśkowska

Literatura:

J. Falana-Kozłowska: „Przez zabawę do mówienia, czytania i pisania”.  3 części,

M. Bogdanowicz: „ Przytulanki, czyli wierszyki na dziecięce masażyki”.

M. Minczakiewicz: „Mowa. Rozwój-zaburzenia-terapia”. Wyd. Naukowe WSP, Kraków, 1997,

Demel G. Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola. Warszawa 1979.