O rozwoju umiejętności społecznych w wieku przedszkolnym

Od chwili narodzenia człowiek żyje wśród ludzi, uczy się od nich zachowań, jest od nich zależny, ulega pewnym wpływom i modelowaniu, przygotowuje się do życia w społeczności. W pierwszym okresie to matka, ojciec – rodzina kształtuje dziecko jako istotę społeczną. W rodzinie dziecko zdobywa wiedzę o świecie
i spotyka się z pożądanymi wartościami i normami kształtującymi osobowość i zachowanie.

Przedszkole to dla małego dziecka teren zdobywania nowych doświadczeń społecznych i umiejętności poprzez kontakty z rówieśnikami, nauczycielami i innymi osobami dorosłymi.

Zdaniem psychologów umiejętności społeczne przedszkolaka rozwijają się  w oparciu o samokontrolę emocjonalną, komunikację werbalną i empatię.

Dość łatwo zauważyć że dzieci w wieku przedszkolnym cechuje  zmienność uczuciowa oraz wyrazistość emocjonalna. Szybko przechodzą one  np. od płaczu do śmiechu, takie emocje jak gniew, wstyd, radość, niechęć przejawiają się bardzo wyraźnie. Dzieje się tak dlatego,  ponieważ dzieci w tym okresie  nie potrafią jeszcze maskować swoich emocji. W zachowaniu dziecka, uzewnętrzniają się one w ruchach, gestach, słowach  a przede wszystkim w jego  zabawie z rówieśnikami. Dziecko dzięki  kontaktom z rówieśnikami pobudza swój rozwój społeczny i emocjonalny, zdobywając różne  nowe doświadczenia  zaczyna  coraz lepiej rozumieć  własne emocje i innych ludzi.

W ujęciu psychologicznym  nabywa  ono tzw. umiejętności zaradczych czyli zdolności regulowania ekspresji emocji, które umożliwiają  mu nawiązywanie  pozytywnych kontaktów z innymi dziećmi i osobami  dorosłymi. Zdobyte umiejętności wyrażania emocji pozwalają dziecku także  na wpływanie i na manipulowanie zachowaniami i uczuciami  innychnp. poprzez  płacz, przytulanie, przymilanie.Jeśli chodzi oempatię, to najkrócej mówiąc, jest to zdolność rozumienia i  wczuwania się w uczucia innych. Zależy w dużej mierze od doświadczeń dziecka, rozwoju poznawczego i językowego.

Początkowo małe dzieci nie mając wielu doświadczeń zabaw z rówieśnikami obserwują ich bawią się samodzielnie - równolegle obok innych.Jednak około czwartego roku życia, dzieci chcą, aby osoby z otoczenia również się z nimi bawiły.

Zabawy pełnią znaczącą rolę w życiu dziecka i stanowią jedyną w swoim rodzaju okazję do nawiązywania i rozwoju kontaktów społecznych z rówieśnikami, adoświadczenia wynoszone z  działalności zabawowej są najtrwalsze.

W przedszkolu dziecko ma wiele okazji do bogacenia różnorodnych doświadczeń podczas zabaw swobodnych i organizowanych przez nauczyciela Dostosowuje się do norm i zasad grupowych, uczy się zachowań akceptowanych społecznie Dla rozwoju społecznego dziecka w okresie przedszkolnym szczególnie ważne i cenne są różnorodne zabawy w role.

 W zabawach tematycznych np.  „W sklep”, „W dom”, „U fryzjera” dziecko naśladuje pracę ludzi, ich zwyczaje i zachowania, poznaje i kreuje role społeczne

Przedszkolak w naturalny dla siebie sposób w zabawie wciela się w różne kreacje. Aktywność tego typu pozwala, jak żadna inna,  poznać istotę roli i reguły z nią związane. Malec w trakcie zabawy narzuca sobie pewne zasady, które w pewnym stopniu je ograniczają. Tak naprawdę cała zabawa podporządkowana jest regułom, które ustanawia nikt inny, jak samo dziecko. Przedszkolak  postawiony w sytuacji problemowej nieświadomie przekształca ją w zabawę. Ponieważ jest ona dla niego  naturalną formą działalności, dlatego też łatwiej sobie z nią radzi. Podczas zabawy dziecko uczy się rozumieć uczucia swoje i innych oraz kontrolować swoje zachowania.

Istotne dla rozwoju  społecznego dziecka jest również  to, że dzieci wcielają się w różne „role zgodne z płcią”. Dziewczynki najczęściej bawią się lalkami, naśladują panie nauczycielki lub matki. Chłopcy zaś lubują się w samochodach, udają strażaków lub policjantów.

Okazją do budowania systemu wartości jest kontakt z literaturą. Słuchanie baśni, opowiadań i wierszy oraz różnorodne zabawy inspirowane literaturą np. zabawa w teatr, zabawy dramowe, służą bogaceniu przeżyć dziecka, wyrażaniu emocji i pogłębianiu jego wrażliwości na innych.

Podejmowane prace plastyczne w małych grupach, zespołowe zabawy np. konstrukcyjne u pięciolatków uczą współdziałania i współpracy, odpowiedzialności za wspólny cel.

Sprzątając zabawki w przedszkolu dziecko  uczy się odpowiedzialności za wspólną własność, czystość, ład i porządek.

Zabawa z rówieśnikami niesie za sobą także  inne wartości bardzo ważne w rozwoju dziecka.  Dziecko szuka swojego miejsca w grupie, uczy się poznawać siebie i swoje możliwości.

Obserwując grupę bawiących się dzieci można zauważyć, ze uczą się od siebie wielu różnego typu zachowań. Pomaga im to w przystosowaniu do życia w społeczeństwie , przestrzegania ustalonych norm i zasad.

Jak rodzice i nauczyciele mogą  wspomagać rozwój dziecka i rozwijać umiejętności społeczne

• Angażuj dziecko w życie rodzinne. Rozmawiaj z nim o trudach swojej pracy,  oglądaj albumy rodzinne, wklejaj pamiątkowe zdjęcia np. z wakacji, razem z dzieckiem.
• Ucz dziecko rozpoznawania i nazywania stanów emocjonalnych.  Rozmawiaj o uczuciach, opisuj je, zachęcaj dziecko do nazywania uczuć.
• Nie koncentruj się na sytuacjach nieprzyjemnych, skup się raczej na okazywaniu i nazywaniu ciepłych uczuć.
• Możesz modelować zachowanie dziecka w różnorodnych  zabawach, na spacerze, w sklepie, w kinie itp.
• Rozmawiaj z dzieckiem o tym co dzieje się w przedszkolu, o zabawach, relacjach z innymi dziećmi.
• Zachęcaj dziecko do kreatywnego rozwiązywania problemów, szukaj wspólnie  z dzieckiem rozwiązań, przyczyn zachowania.
• Baw się z dzieckiem, zachęcaj do podejmowania zadań i pokonywania trudności  aby uczyło się cierpliwości i wytrwałości w dążeniu do celu.
• Zachęcaj dziecko do rysowania i oglądaj opisując rysunki dziecka, a dowiesz się co ono wie o świecie i jak go postrzega.
• Zachęcaj do zabaw tematycznych i zabaw w role, które uczą  dziecko pewnych procedur postępowania.
• Zachęcaj dziecko do zabaw w teatr, występów, tworzenia i opowiadania historyjek aby dziecko nabywało pewności siebie, odwagi.
• Nie mów do dziecka, ale rozmawiaj z dzieckiem, by uczyło się słuchać i nabywało większej kompetencji w zakresie używania języka. W rozmowach odwołuj się do własnych  myśli i uczuć.

                                                    Opracowanie: Sabina Durlak

Anna Madej - Skrzek

 Bibliografia:

Birch A., Malim T.: Psychologia rozwojowa w zarysie –od niemowlęctwa do dorosłości,  Warszawa 1998

Hurlock E. B.: Rozwój dziecka, Warszawa 1985

Łaciak B.: Świat społeczny dziecka, Warszawa 1998

Przetacznik – Gierowska M., Makiełło – Jarża G.: Psychologia rozwojowa i wychowawcza wieku dziecięcego, Warszawa 1992

Reber A. S., Reber E. S.: Słownik psychologii, Warszawa 2005